Lạm dụng thuốc tra, nhỏ mắt có chứa corticoid: Tai biến khó lường
Khi bị đau mắt đỏ người dân thường tự ý mua thuốc về dùng mà không cần có sự chỉ định của bác sĩ. Nếu người bệnh dùng không đúng thuốc, lạm dụng thuốc kéo dài có thể khiến bệnh nặng thêm thậm chí gặp các biến chứng nguy hiểm. Các thuốc này trong thành phần thường có một kháng sinh là: polymyxin, neomyxin hoặc chloramphenicol (có tác dụng chống nhiễm khuẩn), và một thành phần là corticoid như dexamethazon (có tác dụng chống viêm rất tốt). Khi tra, nhỏ các thuốc có chứa các thành phần trên sẽ nhanh chóng làm giảm đỏ mắt, người bệnh thấy dễ chịu nên rất thích dùng và còn truyền miệng cho nhau. Nhiều người còn cho đây là thuốc quý chữa bách bệnh nên tích trữ trong nhà, hễ cứ đau mắt là mang ra tra, nhỏ.
Do có tác dụng kháng viêm mạnh nên thuốc không chỉ được sử dụng hiệu quả trong điều trị đau mắt đỏ và còn được dùng trong các bệnh như viêm kết mạc, viêm màng bồ đào, viêm thượng củng mạc, viêm bờ mi… Tuy nhiên nếu người bệnh dùng không đúng, lạm dụng thuốc hoặc dùng thuốc kéo dài sẽ gây ra tai biến do thuốc như dị ứng, làm trầm trọng thêm bệnh (Ví dụ, trường hợp bệnh nhân bị viêm loét giác mạc do nấm hay herpes, nếu nhỏ corticoid sẽ làm bệnh bùng phát và nặng thêm, gây biến chứng thủng giác mạc hoặc sẽ làm cho vết loét rộng ra, lâu làm sẹo và có thể dẫn đến thủng giác mạc, gây mù).
Đây còn là loại thuốc có nhiều tác dụng phụ nguy hiểm. Nghiêm trọng nhất là nếu sử dụng lâu dài có thể dẫn đến đục thuỷ tinh thể (với biểu hiện nhìn mờ như qua một lớp sương, ra trời nắng thấy chói, thị lực giảm đi rất nhiều). Biến chứng đáng sợ của thuốc nhỏ mắt chứa corticoid là gây tăng nhãn áp, dẫn đến tổn thương thần kinh thị giác và gây giảm thị lực vĩnh viễn. Thường hiện tượng tăng nhãn áp không có triệu chứng gì, nhưng nó tiến triển âm ỉ cùng với thời gian nhỏ thuốc kéo dài của bệnh nhân, cho đến khi người bệnh thấy bị giảm thị lực là lúc bệnh đã ở giai đoạn rất nặng. Nếu bệnh nhân biết sớm, đến với bác sĩ nhãn khoa, họ sẽ được điều trị hạ nhãn áp bằng thuốc. Ngưng thuốc nhỏ mắt có corticoid thì nhãn áp sẽ trở lại bình thường. Trong trường hợp đến quá trễ thì chỉ còn cách phẫu thuật nhưng đôi khi cũng không cứu vãn được thị lực.
Lạm dụng Corticoid dạng hít mùa lạnh: Tự mình hại mình!
Lạm dụng corticoid dạng hít, đặc biệt ở những bệnh nhân hen phế quản và bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, sẽ không khiến người bệnh "dễ chịu" hơn mà có thể gây nên những biến chứng nguy hiểm, PGS.TS Hà Trần Hưng, Trung tâm Hồi sức - Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai cảnh báo.
Theo BS. Hưng, những tác dụng phụ phổ biến và nguy hiểm của điều trị corticoid là: Loãng xương nhất là các xương cột sống, hậu quả là dễ bị gãy xương, lún xẹp cột sống; Giữ nước và muối gây phù và tăng huyết áp, nhất là huyết áp tâm thu; Rối loạn dung nạp glucose hoặc đái tháo đường; Viêm loét dạ dày, một số trường hợp bị chảy máu dạ dày; Dễ bị nhiễm khuẩn do thuốc corticoid ức chế hệ miễn dịch của cơ thể; Da mỏng, dễ bị xuất huyết dưới da khi tiêm truyền hoặc va đập; Các vết loét, vết mổ khó liền do corticoid ức chế quá trình liền vết mổ; Những tác dụng phụ khác có thể gặp là mất ngủ, rối loạn tâm thần, đục thuỷ tinh thể…
Lạm dụng corticoid khiến trẻ chậm lớn, có nguy cơ đục thủy tinh thể sớm, suy tuyến thượng thận...
Trong đó, có những tác dụng phụ từ corticoid dạng hít cần được chú ý như:
Tác dụng phụ trên mắt: Một số nghiên cứu dịch tễ học cho thấy, việc sử dụng các loại corticoid hít như budesonide, beclomethasone ở liều cao có thể làm tăng gấp 2 lần nguy cơ gây đục thủy tinh thể, mức nguy cơ có liên quan rõ rệt với cả liều dùng hiện tại và liều tích lũy liều theo thời gian dùng thuốc. Tuy nhiên, nguy cơ này được xác định là thấp hơn đáng kể so với các loại corticoid đường uống hoặc tiêm truyền và cũng thấp hơn nhiều so với lợi ích do thuốc đem lại trong việc kiểm soát bệnh hen. Do đó, những người có yếu tố tăng nhãn áp gia đình nếu phải dùng corticoid hít liều cao nên được đo nhãn áp trước điều trị và định kỳ trong quá trình dùng thuốc để kịp thời phát hiện và xử trí tai biến này.
Ảnh hưởng của việc dùng corticoid hít trên sự phát triển chiều cao của trẻ nhỏ: Một số nghiên cứu cũng cho thấy, những trẻ em bị giảm tốc độ phát triển khi dùng corticoid hít liều cao hoặc trung bình đều tăng tốc độ phát triển trở lại khi chuyển sang dùng liều thấp. Lợi ích của việc kiểm soát được hen trên sự phát triển chiều cao của trẻ có thể vượt qua nguy cơ của thuốc.
Tác dụng phụ trên xương: Loãng xương, gãy xương luôn là những biến chứng quan trọng liên quan đến việc dùng kéo dài các loại corticoid đường uống và tiêm truyền, điều này cũng làm tăng mối quan tâm về ảnh hưởng của corticoid hít đối với xương. Một số điều tra cắt ngang đã phát hiện tình trạng giảm khối lượng xương và mật độ xương ở những bệnh nhân hen dùng corticoid hít, tuy nhiên, rất khó để có thể khẳng định corticoid hít là nguyên nhân duy nhất gây ra tình trạng này... Việc theo dõi mật độ xương và bổ sung canxi là cần thiết ở những người bệnh hen có các yếu tố nguy cơ loãng xương và phải dùng corticoid hít liều cao.
Tác dụng phụ tại chỗ: Ho kéo dài, khản giọng và nhiễm nấm Candida miệng - họng (tưa miệng) là những biến chứng tại chỗ thường gặp nhất với các loại corticoid hít. Cần lưu ý là khản giọng thường không gây ra do nấm thanh quản, do đó, cũng không đáp ứng với việc điều trị các thuốc chống nấm.
Dùng thuốc corticoid cần có sự tư vấn cẩn thận của thầy thuốc
Một tác dụng phụ nữa của thuốc corticoid đối với những người lạm dụng hoặc phải dùng thuốc liều cao trong thời gian dài là suy thượng thận. Khi điều trị corticoid liều cao và kéo dài (trên 2 tuần), sẽ ức chế sự sản xuất ACTH của tuyến yên theo cơ chế feedback ngược. Hậu quả là tuyến thượng thận ngừng hoạt động, thậm chí bị teo và BN sẽ bị rơi vào tình trạng suy thượng thận. Suy thượng thận là một trong những biến chứng thường gặp nhưng các triệu chứng không đặc hiệu và diễn biến âm thầm nên hay bị bỏ qua.
Do đó, theo BS. Hưng để phòng ngừa và hạn chế những tác dụng phụ, chỉ dùng corticoid để điều trị bệnh khi có chỉ định của thầy thuốc và khi các biện pháp điều trị bảo tồn khác đã thất bại. Hơn thế nữa, khi điều trị, người bệnh cần tuân thủ đúng liều lượng và hướng dẫn tái khám của thầy thuốc để phát hiện sớm và xử lý kịp thời các tác dụng phụ do thuốc gây ra.