Rượu là chất tác động tâm thần, rối loạn tâm thần do rượu là một nhóm các rối loạn phức tạp, đa dạng phát sinh và phát triển có liên quan chặt chẽ đến nghiện rượu. Rối loạn tâm thần do rượu là hậu quả tác động trực tiếp, kéo dài của rượu lên não

Nghiện rượu là gì? Theo WHO-1992 Một người được chẩn đoán nghiện rượu khi có từ 3 các biểu hiện sau đây xảy ra cùng lúc trong vòng ít nhất 1 tháng hoặc nếu tồn tại trong thời gian ngắn hơn 1 tháng  thì cần lặp đi lặp lại cùng nhau trong khoảng 12 tháng:

• Thèm muốn mạnh hoặc cần phải uống rượu
• Không thể kiểm soát được việc uống rượu
• Xuất hiện hội chứng cai khi ngưng sử dụng rượu hoặc giảm liều
• Số lượng rượu uống tăng để giảm cảm giác khó chịu do thiếu rượu
• Sao nhãng với thú vui và sở thích trước đây
• Tiếp tục sử dụng rượu mặc dù có bằng chứng rõ về hậu quả tác hại

1. Hội chứng cai rượu là gì?

Hội chứng cai rượu là hàng loạt các triệu chứng xảy ra khi một người nghiện rượu nặng đột nhiên dừng lại hoặc giảm đáng kể lượng rượu họ thường tiêu thụ. Với hội chứng này, bạn có thể gặp sự kết hợp các triệu chứng thể chất và cảm xúc, từ lo lắng nhẹ hay mệt mỏi đến buồn nôn. Một số triệu chứng cai rượu nghiêm trọng như có ảo giác và co giật. Ở mức độ cực đoan nhất, hội chứng có thể đe dọa tính mạng

2. Những dấu hiệu và triệu chứng của hội chứng cai rượu?

Các triệu chứng cai rượu thường xuất hiện trong vòng 6 đến 24 giờ kể từ lần uống cuối cùng hoặc giảm đột ngột việc uống rượu ở một người nghiện rượu (thường thời gian nghiện rượu trên 5 năm). Các triệu chứng có thể xuất hiện ngay cả khi vẫn còn nồng độ cồn trong máu.

• Run: thường xuất hiện sau 6-8 tiếng, run đầu chi, biên độ nhỏ tần số nhanh và lan truyền. Run cũng xuất hiện trên mặt, tăng khi hoạt động, run lưỡi làm cho nói khó
• Rối loạn ý thức kiểu sảng: Mất định hướng, lẫn lộn về không gian, thời gian xen kẽ các khoảng tỉnh ngắn. Xuất hiện bất cứ lúc nào trong vòng 72 giờ đầu
• Các triệu chứng loạn thần như ( Hoang tưởng và ảo giác) : gặp 3-10%, xuất hiện sau 6-12 giờ dừng rượu. Có thể là ảo giác, xúc giác, thính giác. Ngoài ra còn có rối loạn về trí nhớ( nhớ xa, quên gần), lo lắng
• Co giật thường gặp 20-40%. Thường có 1-2 cơn giật lớn, toàn thân. Nguy cơ co giật tăng theo thời gian nghiện rượu. Thường xuấ hiện trong vòng 12-24h kể từ khi dừng rượu
• Các triệu chứng khác xuất hiện trong vòng 24-48 giờ đầu sau dừng rượu:

+ Vã mồ hôi, sốt nhẹ, hạ thân nhiệt

+ Buồn nôn và nôn ọe

+ Nhịp tim nhanh hoặc tăng huyết áp

+ Kích động về tâm thần vận động: Lo lắng hốt hoảng

+ Đau đầu, mất ngủ

+ Cảm giác khó ở và mệt mỏi

• Hội chứng cai rượu kéo dài từ vài giờ đến vài ngày tùy mức độ nghiện rượu

3. Xác định mức độ nặng của Hội chứng cai theo 2 thang điểm:

• Cushman
• Thang điểm CIWA-Ar 

4. Cận lâm sàng cần với bệnh nhân có hội chứng cai rượu:

• Tăng GGT: Có nhiều ở các tế bào các cơ quan nhất là gan. Trong huyết thanh người nghiện rượu GGT tăng cao và thường tỷ lệ với lượng rượu tiêu thụ nhưng thay đổi nhiều giữa người này và người khác. Trong hội chứng cai rượu GGT tăng và không trở về bình thường.
• Tăng SGOT, SGPT.
• Tăng Creatinin kinase (CK): Do hiện tượng run, co giật dẫn đến tiêu cơ vân
• Hạ Glucose máu: Là nguyên nhân gây hôn mê ở người nghiện rượu, nguyên nhân do ăn kém, suy dinh dưỡng kéo dài.
• Rối loạn nước và điện giải: Có tình trạng mất nước do sốt, run, co giật. Thường gặp hạ kali máu do kali vào trong tế bào, mất qua mồ hôi…
• Toan máu: Thường do chuyển hóa, đặc trưng bởi giảm nồng độ bicarbonate huyết thanh, tăng acid lactic, có thể cetonic trong nước tiểu.

5. Điều trị hội chứng cai như thế nào?

Người bệnh cần phải nhập viện điều trị nội trú.

Điều trị bằng thuốc:

+ Bồi phụ nước và điện giải:

Khuyến khích bệnh nhân uống nước

Bù dịch đẳng trương: dung dịch ringer lactat,natriclorua 0,9%, glucose 5% số lượng 2-4 lít/ngày

Bù kali: Tình trạng hạ kali máu do vã mồ hôi, toan chuyển hóa, nôn, dinh dưỡng kém trong thời gian dài. Cần theo dõi sát và bù kịp thời.

+ Vitamin nhóm B liều cao ( B1, B6, B12): Đặc biệt vitamin B1 liều cao 1g/ ngày nên dùng đường tiêm

+ Thuốc bình thần

+ Thuốc an thần kinh

+ Thuốc hỗ trợ chức năng gan: aminoleban, silymarin, boganic, các amin phân nhánh khác,…

+ Thuốc tăng cường và nuôi dưỡng não: Piracetam, Ginkgo biloba,…

Liệu pháp tâm lý:

+ Liệu pháp tâm lí cá nhân, gia đình

+ Liệu pháp nhận thức hành vi

+ Phỏng vấn tạo động lực

+ Phục hồi chức năng tại cộng đồng: liệu pháp tái thích ứng xã hội

6. Ca bệnh thực tế lâm sàng:

Khoa Nội tổng hợp - Bệnh viện đa khoa Việt Đức tiếp nhận ca bệnh: Bệnh nhân Nam 54 tuổi tiền sử uống khoảng 500ml rượu/ ngày khoảng 20 năm  vào viện ngày 2/12/2023 vì lí do buồn nôn, nôn , run tay chân hai bên. Cách vào viện 10 ngày người bệnh xuất hiện mệt mỏi, ăn uống kém, buồn nôn, nôn khan sau ăn. Khoảng 5 ngày trước vào viện người bệnh bắt đầu ngừng uống rượu. Sau 3 ngày dừng rượu người bệnh thấy mệt mỏi tăng lên, buồn nôn, nôn  kèm theo đau đầu vùng đỉnh chẩm, run tay chân hai bên, có cảm giác nhìn thấy con ruồi bò trên tay, đo huyết áp tại nhà 180/100 mmHg uống 1 viên thuốc hạ áp không rõ loại vào viện:

Tình trạng lúc vào viện:

Tỉnh, tiếp xúc tốt, da niêm mạc hồng.

Run tay hai bên, biên độ nhỏ, tần số nhanh. Ra mồ hôi trộm lòng bàn tay.

Ảo thị : Nhìn thấy ma quỷ, ruồi, rắn, rết bò trên tay.

Bồn chồn, lo lắng, khả năng tập trung kém

Mạch: 85 lần/p, Huyết áp: 145/90 mmHg, không sốt.

Tim đều, bụng mềm, rì tào phế nang rõ.

Cận lâm sàng: WBC: 4.42 G/l, RBC: 3.84 T/l, HGB: 129g/l, PLT: 114 G/l, GOT/GPT/GGT: 144/114/875.3 U/ L, albumin/protein: 44/ 73.33 g/l , Bil TT/TP: 9/19.6 Micromol/l, Na/K/Cl: 136.3/ 3.62/ 105.3 mmol/l, glucose: 4.74 mmol/l, PT: 8.9 s, CK: 83 U/L.

Siêu âm đàn hồi mô gan: Gan nhiễm mỡ dô I Nang gan trái. Đánh giá độ xơ hóa gan với tính năng ARFI tương đương độ F2.

Điều trị tại khoa nội với chẩn đoán: Hội chứng cai rượu mức độ nặng (cushman: 8 điểm), viêm gan do rượu.

Điều trị tích cực:  Bù dịch điện giải, dinh dưỡng tế bào gan, vitamin B1, bình thần. Sau 06 ngày điều trị, cushman: 0 điểm, người bệnh ổn định, ra viện dùng thuốc theo đơn.

7. Cách phòng bệnh nghiện rượu và loạn thần do rượu:

* Cách phòng bệnh nghiện rượu

Phổ biện rộng rãi trong cộng đồng về tác hại của rượu với cơ thể, tâm thần xã hội

Quy định chặt chẽ trong việc sản xuất, phân phối và sử dụng rượu

Chú trọng đến các đối tượng: Gia đình có người nghiện rượu, khủng hoảng trong cuộc sống, người bệnh tâm thần,…

* Phòng loạn thần do rượu

Điều trị tích cực cho đối tượng lạm dụng rượu, nghiện rượu, dự phòng tái nghiện

Điều trị các rối loạn cơ thể, tăng cường vitamin nhóm B
 

BS. Nguyễn Thị Minh Huyền - Khoa Nội Bệnh Viện Đa Khoa Việt Đức

Tài liệu tham khảo:

1. Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị một số rối loạn tâm thần thường gặp (2020), Bộ y tế

2. Cẩm nang chẩn đoán và điều trị bệnh nội khoa, Bệnh viện Bạch Mai, 2022

3. National Institutes of Health: Alcohol withdrawal syndrome, S Jesse, 2017